Wtradycyjnej medycynie chińskiej poza często używanymi akupunkturą i ziołolecznictwem korzysta się również z baniek. Wpływają one na pacjenta rozluźniająco i są dla niego przyjemnym doświadczeniem. Pierwsze pisma (A handbook of prescriptions for emergencies) opisujące stawianie baniek zostały opracowane przez taoistę Ge Hong i datuje się je na 300 r. n.e. We wcześniejszych pismach, datowanych na 1000 r. p.n.e., zaleca się stawianie baniek w chorobach płuc.
Zarówno w kulturze wschodniej, jak i zachodniej bańki wywodzą się z praktyk, w których wierzono, że choroba może zostać wyciągnięta przez skórę. W roku 1950 stawianie baniek zostało uznane za oficjalną metodę terapeutyczną w Chinach i zaczęto wykorzystywać je w szpitalach. W czasie późniejszym na Zachodzie pojawiło się wiele głosów krytykujących tę metodę. W ostatnich latach stawianie baniek ponownie zyskuje na popularności, w szczególności jako zabieg uzupełniający, wykorzystywany przez masażystów oraz fizjoterapeutów celem redukcji bólu mięśni.
Czym są bańki chińskie?
Jest to termin używany do określenia technik z użyciem małych szklanych baniek lub słoiczków bambusowych jako narzędzi, w których wytwarzane jest podciśnienie. Może ono zostać utworzone przez umieszczenie bańki nad płomieniem albo przez mechaniczne pompowanie. Bańki są stawiane bezpośrednio na skórze, aby przełamać lokalny zastój w danym obszarze poprzez doprowadzenie krwi i limfy do rejonu objętego problemem. Bańkę zazwyczaj zostawia się na skórze na 5–20 min.
Terapia próżniowa wpływa korzystnie na krążenie krwi, limfy i płynu śródmiąższowego. Powoduje miejscowe, odruchowe rozszerzenie naczyń krwionośnych i limfatycznych, a tym samym lepszy dowóz tlenu oraz mediatorów przeciwbólowych i przeciwzapalnych.
Z punktu widzenia medycyny chińskiej podciśnienie powoduje mocny ruch Qi i krwi. Dodatkowo dochodzi do otwarcia porów skóry, a tym samym do możliwości wyprowadzenia złej Qi z ciała pacjenta. Według medycyny chińskiej bańki próżniowe są dobrą terapią w chorobach, w których patogen lokalizuje się na poziomie Wei Qi (energii obronnej organizmu), czyli dotyczy skóry, mięśni lub świeżej infekcji. Obecnie wiadomo, że terapia próżniowa wpływa korzystnie na krążenie krwi, limfy i płynu śródmiąższowego. Powoduje miejscowe, odruchowe rozszerzenie naczyń krwionośnych i limfatycznych, a tym samym lepszy dowóz tlenu oraz mediatorów przeciwbólowych i przeciwzapalnych. W miejscu przystawiania baniek dochodzi do przekrwienia i wynaczynienia krwi, przez co po zabiegu pozostają siniaki, które następnie są resorbowane. Dochodzi do lokalnego pobudzenia odporności oraz migracji i aktywacji fagocytów i innych komórek układu odpornościowego.
Myśl przewodnia terapii próżniowej
Jedno z najbardziej znanych zdań z chińskich tekstów źródłowych brzmi: „Tam, gdzie jest zastój, mamy ból. Tam, gdzie jest ból, mamy zastój”. Oznacza to, że jedno nie może istnieć bez drugiego, a usunięcie czy też poruszenie zastoju pozwoli pozbyć się bólu. Zastój dotyczy chińskiego pojęcia Qi, a na poziomie fizycznym chodzi o płyny ciała: limfę, śluz i krew. Uważa się, że energia Qi jest zakorzeniona w materii, w tym w płynach ciała. W medycynie chińskiej zastoje są poruszane poprzez wykonywanie akupunktury oraz manualnych manipulacji z przyrządami lub bez nich, a także przez dobór odpowiednich ziół i ćwiczenia fizyczne. Z tego powodu jednocześnie z terapią bańkami często wykonuje się zabieg akupunktury i przekazuje zalecenia odnośnie do ćwiczeń, które pacjent powinien wykonywać.
Istnieją dwa sposoby przystawiania baniek: nieruchomo lub celem wykonania masażu. Bańki nieruchome można przystawiać w dowolnym miejscu, ale często robi się to na wybranych punktach akupunkturowych lub wzdłuż przebiegu meridianów. Masaż również można wykonywać wzdłuż przebiegu meridianów lub traktować go jako manipulację lokalną. Adepci medycyny chińskiej widzą masaż meridianowy jako sposób na otwarcie meridianów, czyli kanałów, którymi płynie energia Qi. To przywraca jej prawidłowy przepływ i pozwala ją ukierunkować, wybierając ruch przeciwny do kierunku meridianu lub zgodnie z nim oraz dodając odpowiednie punkty akupunkturowe. Terapia próżniowa to jeden z najlepszych sposobów wpływania na głębsze struktury. Należy zauważyć, że jest niejako odwróceniem masażu, w trakcie którego wywiera się na ciało dodatkowy nacisk. Podczas stawiania baniek działanie jest przeciwne – „unosi się” tkanki, wykorzystując podciśnienie.
Korzyści ze stosowania baniek obejmują różne narządy i układy. Bańki wpływają na mięśnie, zwiększając miejscowy przepływ krwi i limfy. Pomagają pozbyć się skurczów lub znacznie zmniejszyć ich częstotliwość. Można je stosować przy postępujących zanikach mięśniowych oraz u osób rehabilitowanych. Ponadto są często stosowane profilaktycznie u sportowców. Równie często wykorzystuje się bańki przy infekcjach i chorobach układu oddechowego. Bańki postawione na punktach Bl-12 pozwalają pozbyć się przeziębienia na samym jego początku, a jeśli przystawi się je nad całym obszarem płuc, zwiększy się odporność pacjenta w walce z zapaleniem oskrzeli czy płuc. Terapia próżniowa twarzy, wykonywana jako element kosmetologii chińskiej, poprzez poprawę ukrwienia i odżywienia skóry poprawia jej koloryt, a także pomaga w walce z trądzikiem oraz doskonale wspomaga terapie przeciwzmarszczkowe. Możliwe jest też stawianie baniek na brzuchu – to pomaga regulować pracę jelit, dając w efekcie lepszy apetyt, metabolizm i niwelując problemy z zaparciami.
Stawianie baniek – aspekty praktyczne
Rozpoczynając przygodę z bańkami, trzeba podjąć decyzję, jakie bańki stawiać. Najważniejsze jest określenie, czy mają to być bańki ogniowe, czy próżniowe. Bańki próżniowe są bezpieczniejsze, szczególnie dla osób początkujących. Nie stwarzają ryzyka oparzenia pacjenta ani podpalenia przedmiotów w otoczeniu. Nie wymagają użycia dodatkowych materiałów, takich jak wata czy 96-proc. alkohol, nie potrzebują też źródła ognia. Są przyjazne dla dzieci, gdyż łatwiej w nich regulować siłę podciśnienia. I na koniec dla tych, którzy leczą też siebie – bańki próżniowe łatwiej jest przystawić sobie samemu. Jakie są ich wady? Na pewno zestaw próżniowy jest droższy, więc jego kupno to większy jednorazowy wydatek. Ponadto w przypadku zniszczenia którejś z baniek nie możemy dokupić nowej w jej miejsce.
Bezogniową alternatywą są też bańki silikonowe, które występują w różnych kolorach, kształtach i rozmiarach. Podciśnienie jest w nich zazwyczaj znacznie mniejsze, przez co łatwiej jest je przesuwać i praktycznie nie pozostawiają śladów. Stosuje się je tam, gdzie nie można przystawiać baniek ogniowych, np. w obszarze twarzy. Używa się ich głównie do wykonywania masaży.
Mimo licznych zalet i większego bezpieczeństwa zestawów próżniowych większość osób woli metodę tradycyjną i nie rezygnuje z baniek ogniowych. Najpopularniejsze są tu oczywiście bańki szklane.
Procedura przystawiania baniek szklanych
Procedura przystawiania baniek szklanych zaczyna się od przemycia skóry pacjenta w miejscach, gdzie będą one umieszczone. Następnie należy natłuścić ten obszar, najlepiej naturalnym olejem lub oliwą. Używane bańki powinny być czyste (należy je dezynfekować po każdym pacjencie) i ogrzane do ok. 40oC, co można zrobić, zanurzając je w gorącej wodzie. Uwaga! Baniek nie wolno gotować, ponieważ mogą pęknąć!
Warto zadbać o temperaturę pomieszczenia, w którym będą wykonywane zabiegi – optymalne będzie 22–25ºC. Aby wytworzyć podciśnienie, podpala się wacik nasączony 96% alkoholem i wypala się powietrze z bańki, na krótko podnosząc do niej płonący wacik umocowany np. na długiej pęsecie. Uwaga! Ogień nigdy nie powinien znajdować się nad ciałem pacjenta, nie wolno się też z nim przemieszczać. W ręce wiodącej trzyma się bańkę, aby szybko i precyzyjnie ją postawić, a ogień w tej, którą terapeuta włada mniej sprawnie. Paradoksalnie to operowanie bańką, a nie ogniem jest trudniejsze.
Pacjentów z przystawionymi bańkami należy przykryć kocem lub dowolnym okryciem, nawet w lecie. Podczas stawiania baniek pory są otwarte, a ciało rozgrzane, więc łatwo o przewianie lub przeziębienie się. Szczególną uwagę należy zwrócić na pacjentów z chorobami infekcyjnymi układu oddechowego, którym bańki przystawia się na plecach, np. by wspomóc leczenie zapalenia oskrzeli czy płuc. Terapia takich osób powinna odbywać się w warunkach domowych lub muszą ubrać się ciepło, wychodząc z gabinetu na zewnątrz. Po zakończeniu zabiegu plecy pacjenta należy przetrzeć, pozbywając się nadmiaru oleju. Jeśli pojawiły się pęcherze surowicze, nie należy ich przekłuwać. Oprócz transparentnych szklanych baniek dostępne są też bańki bambusowe, nieprzezroczyste. Są łagodniejsze, gdyż nie dają aż tak silnego podciśnienia. Ich dużym minusem jest to, że nie wiadomo, jaki jest kolor przekrwionej skóry pod bańkami, i można nie zareagować na czas, gdy trzeba je będzie zdjąć.
Z tego powodu w Europie są one rzadko stosowane, ale cieszą się olbrzymią popularnością w krajach azjatyckich. Istnieją też bańki metalowe i wydrążone rogi bawole – oba rodzaje są w Polsce niespotykane. Kolejną decyzją, jaką należy podjąć, jest liczba i rozmiar baniek. Zależy to od wielkości i wieku pacjenta. U osób młodszych używa się mniejszej liczby baniek i powinny być one mniejsze. To samo dotyczy osób drobnych lub osłabionych długotrwałą chorobą. Bańki stawiane osobom starszym też powinny być delikatniejsze. Należy pamiętać, że im większa bańka, tym większe podciśnienie i tym boleśniejszy zabieg. Na dużą liczbę dużych baniek można sobie pozwolić u osób dorosłych, silnych, zgłaszających się z powodu ostrej dolegliwości – to może być zarówno przeziębienie z katarem i kichaniem, jak i kręcz karku, rwa kulszowa, migreny.
Przystawianie baniek można stosować także w walce z nadwagą, otyłością i cellulitem, kiedy to wskazany jest masaż bańką. Na jaki czas pozostawić bańki na ciele pacjenta? Przyjmuje się, że standardowy czas zabiegu wynosi 5–20 min. U osób osłabionych powinno to być krócej, u dorosłych i silnych – dłużej. W razie pojawienia się dużego bólu, zbyt intensywnego w ocenie terapeuty przekrwienia lub pęcherzy z płynem bańki należy zdjąć. Robi się to, uciskając skórę w pobliżu bańki lub podważając delikatnie jej brzeg, tym samym niwelując podciśnienie.
Technika ruchomej bańki
Oprócz zwykłego przystawiania baniek wyróżnia się technikę ruchomej bańki. Jest dobra do wywoływania ruchu krwi i Qi na dużym obszarze, takim jak plecy, uda, łopatki. W TCM korzysta się z niej, aby rozluźnić mięśnie, a nie w celu wyprowadzania Wiatru. Dla wielu osób jest to bardzo bolesne i również może pozostawiać przekrwienie i sińce. Przed wykonaniem masażu trzeba dobrze natłuścić skórę, aby odczuwany dyskomfort był jak najmniejszy. W trakcie masażu podciśnienie w bańce powinno być mniejsze niż przy przystawianiu baniek nieruchomo. Ta technika dobrze radzi sobie z długotrwałymi zastojami, np. przy przewlekłym bólu.
Bańki nieruchome – kilka kombinacji
Poniżej zostanie przedstawionych kilka kombinacji, których warto używać u pacjentów ze wskazanymi dolegliwościami. Pierwsza zmniejsza bóle w nadbrzuszu, częste u osób, które odżywiają się nieregularnie, jedzą głównie niezdrowe produkty, prawie zawsze zimne lub maksymalnie w temperaturze pokojowej. W takim wypadku można postawić bańki na punkty Bl-21 i Bl-21 i pozostawić je na mniej więcej 10 min, a następie obrócić pacjenta na plecy i postawić bańki na Ren-12 i St-34 na kolejne 10 min. Oczywiście taki pacjent powinien też zmienić dietę. Kolejną wartą omówienia dolegliwością jest ból lędźwi, doświadczany przez ponad 50% osób na pewnym etapie życia.
Tym, którzy zgłaszają go jako główną dolegliwość, warto przystawić bańki na punkty Bl-23, Bl-25 i Bl-40 na 10–20 min. Jeśli ból jest przewlekły, konieczne będzie kilka zabiegów. Dobrze, gdy bańki będą towarzyszyć akupunkturze lub innym technikom manualnym. W przypadku bóli miesiączkowych leczenie warto zacząć już trzy dni przed miesiączką. W medycynie chińskiej ten ból jest efektem zastoju Qi i krwi i jest tym silniejszy, im bardziej nasilony jest zastój. Jest najgorszy tuż przed miesiączką i w pierwszych jej dniach, a stan pacjentki poprawia się wraz z wypływem krwi. Dobrą praktyką jest postawienie baniek na punkty Ren-4, St-29 i Sp-6, również na 10–20 min.
Ślady po bańkach – o czym mówią?
Kolor zmian ma w medycynie chińskiej znaczenie diagnostyczne. Ogólna zasada mówi, że im bardziej żywoczerwone są zmiany, tym więcej jest Gorąca w ciele i problemów z nim związanych. Czerwone ślady mogą się pojawiać u osób z niedoborami Yin, u których tworzy się tzw. Puste Gorąco. Ciemnofioletowe ślady mówią o nasilonym zastoju i nagromadzeniu Wilgoci i wśród spotykanych są najbardziej bolesne. Świadczą o słabym krążeniu krwi i często pojawiają się u ludzi zmęczonych, którym brakuje energii. Kolor szary i szarofioletowy mówi o Zimnie i Wilgoci. Uważa się, że jeśli wewnątrz baniek skrapla się para, to też świadczy o obecności Zimna.
Na co zwrócić uwagę, czyli o przeciwwskazaniach i efektach ubocznych
Przed wykonaniem zabiegu należy w sposób zrozumiały poinformować pacjenta o tym, że bańki pozostawiają ślady. Pacjent musi wyrazić zgodę na takie leczenie. Ewentualne ślady mogą być niepożądane głównie w lecie, gdy nosi się odkryte bluzki czy stroje kąpielowe. W ostatnim czasie coraz więcej światowej sławy gwiazd i sportowców korzysta z przystawiania baniek, a zdjęcia po zabiegach pojawiają się w sieci. To zauważalnie zmienia odbiór społeczny śladów po bańkach i dla coraz większej liczby osób przestają być one problemem – zwłaszcza że po mniej więcej dziesięciu dniach znikają bezpowrotnie. Tym niemniej ważne jest uprzedzenie pacjenta, aby uniknąć późniejszych nieporozumień.
Komu nie stawiać baniek? Na pewno pacjentom z zaburzeniami świadomości lub czucia, ponieważ nie poinformują oni o ewentualnym bólu i dyskomforcie. Wysypka lub rany w miejscu, gdzie mają być przystawione bańki, też są przeciwwskazaniem, podobnie jak bardzo sucha (pękająca) skóra, duże pieprzyki lub widoczne naczynia krwionośne (pajączki, żylaki). U kobiet w ciąży nie stawia się baniek na brzuchu ani w dolnej części pleców. Szczególną ostrożność należy zachować u osób starszych i u małych dzieci. Przyjmuje się, że małym pacjentom można przystawiać bańki dopiero od trzeciego roku życia. Istnieją również choroby i stany, które stanowią bezwzględne przeciwwskazanie do stosowania baniek. Są to skazy krwotoczne, najczęściej hemofilia, a także krwotok płucny, aktywna faza gruźlicy płuc, zaburzenia rytmu serca, nadciśnienie III stopnia i wysoka gorączka. Jeśli po zabiegu pacjent będzie czuł się zmęczony, to znak, że bańki były za mocne lub pozostawione zbyt długo. Nie jest to sygnał do zaprzestania tej metody, a jedynie do przeprowadzania łagodniejszych zabiegów.
Podsumowanie
Terapia bańkami była szeroko stosowana nie tylko przez całą historię medycyny chińskiej, ale też w innych systemach medycyny naturalnej, w tym w krajach europejskich. Ma wiele zalet: bańki są niedrogie, a ich aplikacja i użytkowanie są łatwe. To metoda nieinwazyjna, która daje dobre rezultaty kliniczne, szczególnie w problemach mięśniowo-szkieletowych i infekcjach układu oddechowego. Może być stosowana zarówno przez terapeutów w gabinetach, jak i w domach przez pacjentów, stanowi więc doskonałą metodę profilaktyki i – w pozytywnym sensie – samoleczenia, pod warunkiem że nauczy się pacjentów prawidłowego używania baniek.
Naucz się techniki stawiania baniek i guasha!
Kurs jest przeznaczony dla osób, które chciałyby nauczyć się stawiać bańki swoim bliskim, sobie oraz pacjentom. Na szkoleniu każdy uczestnik będzie miał możliwość nauczyć się stawiania baniek ogniowych i próżniowych, szklanych, plastikowych i silikonowych. Na kursie uczymy jakie są wskazania i przeciwwskazania do stawiania baniek, kiedy i z jaką częstotliwością można stawiać je profilaktycznie. W trakcie zajęć przedstawiamy wiedzę teoretyczną i praktyczną związaną z możliwościami wykorzystania tradycyjnej terapii naturalnej (stawianie baniek) w celu leczenia wybranych jednostek chorobowych. W naszym Instytucie kładziemy nacisk na zdobywanie umiejętności praktycznych, dlatego każdy uczestnik będzie miał możliwość postawienia wszystkich rodzajów baniek pod opieką osoby prowadzącej szkolenie.
